Viết câu lệnh (prompting) hiệu quả đóng vai trò như chiếc vô lăng điều khiển trí tuệ nhân tạo (AI). Sự khác biệt giữa một câu trả lời bình thường và một câu trả lời xuất sắc thường nằm ở bối cảnh và cấu trúc.
Hãy nghĩ về AI không phải như một công cụ tìm kiếm thần kỳ, mà là một thực tập sinh cực kỳ thông minh nhưng hiểu mọi thứ theo nghĩa đen. Nó đã đọc tất cả mọi thứ nhưng không biết gì về tình huống cụ thể của bạn trừ khi bạn nói cho nó biết!
Dưới đây là hướng dẫn để viết prompt hiệu quả, từ cơ bản đến nâng cao.
1. Khung Vàng: CO-STAR
Để luôn nhận được kết quả chất lượng cao, hãy tránh những câu lệnh “trống rỗng” như “Viết một bài blog về cà phê.” Thay vào đó, hãy sử dụng phương pháp CO-STAR để đảm bảo bạn bao quát tất cả các biến số cần thiết.
| Thành phần | Mô tả | Ví dụ |
| C – Context (Bối cảnh) | Thông tin nền là gì? | “Tôi đang ra mắt dịch vụ đăng ký mua hạt cà phê espresso đặc sản…” |
| O – Objective (Mục tiêu) | Nhiệm vụ là gì? | “…Viết tiêu đề và tiêu đề phụ cho trang đích (landing page)…” |
| S – Style (Phong cách) | Nên viết giống ai? | “…theo phong cách viết quảng cáo của Apple (tối giản, mạnh mẽ)…” |
| T – Tone (Giọng điệu) | Cảm xúc/Thái độ là gì? | “…tinh tế nhưng dễ tiếp cận, tránh dùng thuật ngữ chuyên ngành…” |
| A – Audience (Đối tượng) | Ai là người đọc? | “…nhắm đến những người bận rộn yêu thích cà phê nhưng thiếu kỹ năng pha chế…” |
| R – Response (Định dạng) | Kết quả trả về ra sao? | “…Xuất kết quả dưới dạng bảng Markdown với 5 lựa chọn.” |
Câu lệnh hoàn chỉnh
"Tôi đang ra mắt dịch vụ đăng ký mua hạt cà phê espresso đặc sản.
Hãy viết tiêu đề và tiêu đề phụ cho trang đích theo phong cách viết quảng cáo của Apple (tối giản, mạnh mẽ).
Giữ giọng điệu tinh tế nhưng dễ tiếp cận.
Đối tượng là những chuyên gia bận rộn yêu thích cà phê nhưng thiếu kỹ năng pha chế.
Xuất kết quả dưới dạng bảng Markdown với 5 lựa chọn."2. Các chiến thuật tác động cao
Few-Shot Prompting (Phương pháp “Làm mẫu thay vì chỉ nói”)
Thay vì chỉ yêu cầu AI làm điều gì đó, hãy cung cấp ví dụ về điều bạn muốn. Đây là cách hiệu quả nhất để sửa lỗi định dạng hoặc văn phong.
- Prompt: “Chuyển đổi các tin nhắn không trang trọng này thành các gạch đầu dòng chuyên nghiệp.
- Đầu vào: ‘Cuộc họp ổn, nhưng Dave đến muộn.’ -> Đầu ra: ‘Cuộc họp đã hoàn tất; ghi nhận vấn đề về giờ giấc của người tham dự.’
- Đầu vào: ‘Chúng ta cần mua thêm giấy in.’ -> Đầu ra: ‘Kho hàng sắp hết; yêu cầu thu mua văn phòng phẩm.’
- Đầu vào: ‘Máy chủ lại sập rồi lol.’ -> Đầu ra: [AI sẽ tự điền vào đây]”
Chain-of-Thought (Chuỗi suy luận)
Đối với các bài toán phức tạp về toán học, lập trình hoặc logic, hãy buộc AI phải trình bày quá trình làm việc của nó. Điều này làm giảm đáng kể ảo giác (hallucination) và sai sót.
- Kỹ thuật: Chỉ cần thêm cụm từ “Let’s think step-by-step” (Hãy suy nghĩ từng bước một) hoặc “Giải thích lý luận của bạn trước khi đưa ra câu trả lời cuối cùng.”
- Tại sao nó hiệu quả: Nó buộc mô hình tạo ra các bước suy luận trung gian, hoạt động như một “tờ giấy nháp” để kiểm tra logic của chính nó trước khi cam kết kết quả.
Role Prompting (Nhập vai)
Gán một vai trò (persona) để cung cấp cho AI một lăng kính cụ thể khi xem xét dữ liệu.
- Tiêu chuẩn: “Giải thích vật lý lượng tử.”
- Nhập vai: “Bạn là giáo viên mẫu giáo. Hãy giải thích vật lý lượng tử bằng các phép so sánh liên quan đến trò chơi trên sân chơi.”
- Nhập vai: “Bạn là nhà vật lý đoạt giải Nobel. Hãy giải thích vật lý lượng tử cho một phòng toàn các nghiên cứu sinh tiến sĩ.”
3. Ví dụ “Trước vs. Sau”
| Trường hợp | ❌ Prompt Yếu | ✅ Prompt Hiệu quả |
| Lập trình | “Viết code Python để lấy dữ liệu web.” | “Đóng vai Kỹ sư Python cấp cao. Viết script để lấy giá sản phẩm từ [URL] sử dụng BeautifulSoup. Xử lý phân trang và xuất dữ liệu ra file CSV. Bao gồm xử lý lỗi khi quá thời gian chờ (timeout).” |
| Phân tích | “Tóm tắt báo cáo này.” | “Tóm tắt báo cáo quý đính kèm. Tập trung cụ thể vào sự sụt giảm doanh số tại Châu Âu. Trích xuất 3 yếu tố đóng góp hàng đầu và liệt kê chúng dưới dạng gạch đầu dòng. Bỏ qua phần tiếp thị Bắc Mỹ.” |
| Sáng tạo | “Viết truyện ma.” | “Viết một truyện kinh dị tâm lý dài 500 từ lấy bối cảnh tại ngọn hải đăng bỏ hoang. Không sử dụng cảnh máu me; dựa vào bầu không khí và lời kể không đáng tin cậy để xây dựng sự căng thẳng. Kết thúc lửng lơ (cliffhanger).” |
4. Mẹo nâng cao “Meta-Prompting”
Nếu bạn đang gặp khó khăn để có được kết quả đúng, hãy yêu cầu AI viết prompt cho bạn.
Bạn:
“Tôi muốn bạn đóng vai một chuyên gia Kỹ sư Prompt (Prompt Engineer). Tôi cần [nhập mục tiêu mơ hồ của bạn, ví dụ: phân tích bảng tính]. Hãy hỏi tôi 5 câu hỏi cụ thể giúp bạn hiểu rõ nhu cầu của tôi hơn, và sau đó viết một prompt hoàn hảo để tôi sử dụng.”
Điều này đảo ngược tình thế và buộc AI phải trích xuất bối cảnh mà nó cần để thành công.
5. Bộ công cụ định dạng
Sử dụng dấu câu để giúp AI phân tích hướng dẫn của bạn.
- Dấu phân cách: Sử dụng
"""hoặc###để tách biệt hướng dẫn của bạn khỏi dữ liệu bạn muốn xử lý.- Ví dụ: “Tóm tắt văn bản bên dưới. Văn bản: ### [Dán văn bản vào đây] ###”
- Ràng buộc phủ định: Nêu rõ những gì không được làm.
- Ví dụ: “Không sử dụng hashtag. Không sử dụng từ ‘đào sâu’ (delve).”