Các thành tạo địa chất ngoạn mục như Ghềnh Đá Đĩa ở Việt Nam hay Giant’s Causeway ở Ireland bao gồm các cột đá bazan lồng vào nhau, hầu hết có hình lục giác. Chúng không được tạc đẽo mà hình thành một cách tự nhiên. Các cột này là kết quả của hiện tượng nứt cột (columnar jointing). Khi một lớp dung nham bazan dày nguội đi, nó co lại. Sự co lại này tạo ra ứng suất kéo bên trong khối đá. Để giải tỏa ứng suất này, các vết nứt bắt đầu hình thành. Từ góc độ vật lý, cách hiệu quả nhất về mặt năng lượng để các vết nứt này lan truyền trong một môi trường đồng nhất là tạo thành một mạng lưới với các điểm giao nhau ở góc 120°. Điều này tự nhiên dẫn đến sự hình thành các cột hình lục giác khi các vết nứt kéo dài xuống dưới qua dòng dung nham đang nguội dần. Kích thước của các cột có mối quan hệ nghịch với tốc độ nguội: nguội nhanh hơn tạo ra các cột nhỏ hơn. Quá trình này bắt đầu khi dung nham nguội xuống dưới khoảng 900°C, và các vết nứt hình thành vuông góc với bề mặt nguội.
Quá trình địa chất này minh họa một nguyên lý sâu sắc: hình lục giác không chỉ là sản phẩm của quá trình tối ưu hóa sinh học, mà thường là trạng thái mặc định, có năng lượng thấp nhất mà vật chất tự sắp xếp theo các định luật vật lý cụ thể. Nó là con đường ít kháng cự nhất cho các quá trình vật lý như giải tỏa ứng suất và kết tinh. Tuy nhiên, sự “hoàn hảo” của hình lục giác trong tự nhiên có sự khác biệt. Trong khi bông tuyết thể hiện sự đối xứng gần như hoàn hảo, các cột bazan thường kém hoàn hảo hơn, với nhiều hình ngũ giác và thất giác xen kẽ, bởi vì quá trình nguội của một dòng dung nham khổng lồ hiếm khi hoàn toàn đồng nhất.
Tham khảo:
NGHIÊN CỨU DI SẢN ĐỊA CHẤT GÀNH ĐÁ ĐĨA TỈNH PHÚ YÊN CHO PHÁT TRIỂN DU LỊCH ĐỊA CHẤT – NGUYỄN HỮU XUÂN, NGUYỄN TRỌNG ĐỢI https://vjol.info.vn/index.php/DL/article/download/97472/82349
Đá bazan trong vùng Công viên địa chất Đắk Nông có hình thù kỳ lạ, đều đặn như được thiết kế sẵn bởi bàn tay của tạo hóa
https://daknong.gov.vn/du-khach/da-bazan-trong-vung-cong-vien-dia-chat-dak-nong-co-hinh-thu-ky-la-deu-dan-nhu-duoc-thiet-ke-san–351786